تذکرة الخواص (کتاب)

«تذکرة الخواص من الأمة فی ذکر خصائص الأئمة»، نوشته یوسف بن قزاوغلى مشهور به سبط بن جوزى، از مشهورترین عالمان اهل سنت قرن هفتم هجرى قمرى است. «تذکرة الخواص» از جمله آثار حدیثى اهل سنت بشمار مى‌رود و بناى نویسنده بر آن بوده که اخبار را به‌صورت مسند ذکر کند.

از این کتاب به‌گونه‌هاى مختلف نام برده شده است: «تذکرة الخواص من الأمة بذکر خصائص الأئمة»؛ «تذکرة الخواص من الأمة فی ذکر خصائص الأئمة»؛ «تذکرة خواص الأمة فی معرفة الأئمة»؛ «مناقب» و «مناقب على(ع)». مصحح کتاب، عنوان اول را برگزیده و در مقدمه نویسنده هم همین عنوان ضبط شده است.

گزارش محتوا

کتاب، مشتمل است بر ترجمه مؤلف، مقدمه و دوازده باب به این شرح:

باب اول، نسب امام على(ع) و نام، کنیه، صفت، پدر، مادر، برادران و خواهران او.

باب دوم، فضایل امام على(ع). پس از ذکر آیات نازل شده در شأن آن حضرت، احادیث مشهور و متواتر در فضیلت حضرت ذکر شده است.

باب سوم، فرزندان آن حضرت. به نظر نویسنده، آن حضرت داراى ۱۴ پسر و ۱۹ دختر بوده است.

باب چهارم، خلافت امام على(ع). عمده اخبار این بخش به سه جنگ مهم در دوران خلافت امام(ع)؛ یعنى جنگ جمل و صفین و نهروان اختصاص دارد.

باب پنجم، ورع امام على(ع) و زهد و خوف و عبادت او. نظر به اینکه زهد و عبادت امام على(ع) از ویژگى‌هاى بارز حضرت است، یک باب به اخبار این دو امر اختصاص یافته است.

باب ششم، منتخباتى از سخنان امام(ع) است. ابتدا چند خطبه آمده و سپس سخنان دیگر آن حضرت در موضوعات مختلف گرد آمده است.

باب هفتم، شهادت امام على(ع). در این باب، چگونگى شهادت، میراث حضرت، والیان حضرت هنگام شهادت، انگشتر، موالى، مسانید و همسران حضرت، تبیین شده است.

باب هشتم، شرح حال امام حسن(ع). در این باب فضایل امام حسن(ع)، اتفاقات پس از شهادت امام على(ع)، وفات امام حسن(ع)، فرزندان امام(ع) و معرفى چند تن از نواده‌هاى او آمده است.

باب نهم، شرح حال امام حسین(ع). این باب بیشتر به زندگى سیاسى امام حسین(ع) اختصاص دارد. پایان‌بخش این باب، فصلى در مورد یزید بن معاویه و جواز لعن او و بحثى درباره قیام مختار و انتقام خداوند از قاتلان امام حسین(ع) است.

باب دهم، شرح حال محمد بن حنفیه. پس از بیان برخى ویژگى‌هاى او، سخنان و چگونگى وفات و فرزندان او ذکر شده است.

باب یازدهم، شرح حال خدیجه کبرى و حضرت زهرا(س). در این باب فضایل این دو شخصیت بزرگوار و چگونگى وفات آنها و نیز فرزندانشان بیان شده است.

باب دوازدهم، شرح حال بقیه امامان(ع). زندگى‌نامه مختصر نه امام باقى‌مانده در آخرین باب آمده است.

وضعیت کتاب

نسخه‌هاى تذکرة الخواص، نشان مى‌دهند که نویسنده، کتاب خود را دو بار تحریر کرده است؛ به‌عبارت‌دیگر، پس از تألیف و نشر آن، کتاب را با ویرایش جدید نیز منتشر ساخته است و رابطه میان دو تحریر، عموم و خصوص من وجه است. نسخه‌هاى دیگرى نیز از این کتاب موجود است که در واقع خلاصه آن مى‌باشد.

پانويس

منابع مقاله

1. متن كتاب.

2. خوش‌نژاديان، صديقه، «تذكرة الخواص»، مجله: كتاب‌هاى اسلامى، پاييز و زمستان 1384، شماره 22 و 23، به نقل از پايگاه مجلات تخصصى نور.

منبع

ویکی نور